Μπορεί η ατμοσφαιρική ρύπανση να επηρεάσει την ανθρώπινη υγεία και ιδιαίτερα την πιθανότητα μετάδοσης και την εξέλιξη της νόσου σε ανθρώπους που έχουν προσβληθεί; Μπορεί να επιδεινώσει τα συμπτώματα, ή ακόμη και να αυξήσει τις πιθανότητες θανάτου; Κι από την άλλη, ποιο ήταν το οικολογικό αποτύπωμα των περιοριστικών μέτρων και πόσο θα επηρεάσουν την εξέλιξη της κλιματικής κρίσης; Ενώ, το πρώτο κύμα της πανδημίας φαίνεται να υποχωρεί στη Δύση και καθώς οι χώρες βγαίνουν η μία μετά την άλλη από τα αυστηρά μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας, η κριτική μελέτη των συμπερασμάτων της τελευταίας περιόδου, πέρα από μια χρήσιμη μεθοδολογική άσκηση, μπορεί να συμβάλλει για τη συγκρότηση του οικολογικού χαρακτήρα του αντικαπιταλιστικού προγράμματος.

Ατμοσφαιρική ρύπανση, covid-19 και ανθρώπινος οργανισμός: σύστημα σε δυναμική ισορροπία

Από μια προσεκτική μελέτη των διαθέσιμων μέχρι σήμερα αποτελεσμάτων για τη σχέση των επιπέδων του βιολογικού στρες που προκαλούν σε έναν οργανισμό τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του αζώτου και μιας σειράς ακόμη ρύπων, προκύπτει ξεκάθαρα η εκτίμηση πως αυξημένα επίπεδα ρύπανσης, λόγω της ήπιας αλλά χρόνιας φλεγμονής στους πνεύμονες που προκαλούν αλλά και λόγω της επιβάρυνσης ανοσοποιητικού και καρδιαγγειακού συστήματος, μπορεί να κάνουν τον ανθρώπινο οργανισμό πιο ευπαθή ή/και πιο εύκολα υποκύπτοντα σε παθήσεις τύπου πνευμονίας, όπως είναι το σύνδρομο Covid-19. Μάλιστα, άλλες προκαταρκτικές έρευνες προχωρούν ακόμη παραπέρα, αφήνοντας να εννοηθεί σαφώς πως επειδή ανιχνεύεται συσχέτιση μεταξύ ρύπανσης και θνησιμότητας, μπορούμε να μιλήσουμε και για αύξηση των θανάτων ως αποτέλεσμα αυξημένης ρύπανσης ή και για την πιθανότητα μικροσωματίδια ρύπανσης να μεταφέρουν τον ιό, χωρίς όμως να υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις ακόμα γι αυτή την αιτιακή σχέση.

Ο κοινός παρονομαστής όλων των αναζητήσεων είναι η προσπάθεια να εξηγήσουν το γεγονός ότι οι περιοχές με υψηλά επίπεδα ρύπανσης φαίνονται να ταυτίζονται με τις περιοχές που έχουν χτυπηθεί ισχυρότερα από την πανδημία. Μελέτες δείχνουν ένα σημαντικά αυξημένο ποσοστό θνησιμότητας Covid-19 μεταξύ εκείνων που εκτίθενται σε ατμοσφαιρική ρύπανση. Σύμφωνα με μελέτη του τμήματος Βιοστατιστικής του Χάρβαρντ, η αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης κατά μόλις 1μg / m3 σχετίζεται με αύξηση 15% του ποσοστού θανάτου λόγω Covid-19. Ενώ, άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science, δείχνει ότι το 80% των θανάτων σε τέσσερις χώρες ήταν στις πιο μολυσμένες τους περιοχές.

«Για κάθε μικρή αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, υπάρχει σημαντική αύξηση του θανάτου», λέει ο Aaron Bernstein του Χάρβαρντ. «Θα μπορούσατε να διαλέξετε οποιαδήποτε πόλη στον κόσμο και να περιμένετε να δείτε μια επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στον κίνδυνο των ανθρώπων να αρρωστήσουν από κορονοϊό». Η ατμοσφαιρική ρύπανση και η επικινδυνότητα του covid-19, ακόμα κι αν σήμερα δε μπορούμε να μιλήσουμε για σχέση αιτίου-αιτιατού μεταξύ τους, φαίνεται, επομένως, να έχουν πολύ περισσότερα να πουν για τη σχέση κεφαλαίου, πολιτικής εξουσίας και εργασίας απ’ όσα μέχρι στιγμής έχουν γραφεί, πολλώ δε μάλλον, μελετηθεί, ενδελεχώς.

Αυτές δεν είναι οι πρώτες μελέτες που επισημαίνουν μια ουσιαστική σχέση μεταξύ των επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των θανάτων από ιογενείς ασθένειες. Μια μελέτη του 2003 διαπίστωσε ότι οι ασθενείς με Sars, έναν αναπνευστικό ιό που μοιάζει με τον Covid-19, είχαν 84% περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν εάν ζούσαν σε περιοχές με υψηλά επίπεδα ρύπανσης.

Η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι η μόλυνση δεν κατανέμεται εξίσου. Στις ΗΠΑ, στις γειτονιές που κατοικούν οι φτωχοί εργάτες, οι αφροαμερικάνοι και οι οικονομικοί μετανάστες αντιμετωπίζουν τις υψηλότερες συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Η καπιταλιστική μηχανή θεωρεί αυτούς τους πληθυσμούς ως αναλώσιμους, καταλήγοντας συχνά να αποτελούν το σημείο απόρριψης της καπιταλιστικής παραγωγής: ατμοσφαιρική ρύπανση από αυτοκίνητα (που προκύπτει από αυξημένη έκθεση σε αυτοκινητόδρομους), σταθμοί παραγωγής ενέργειας, κατασκευαστικές δραστηριότητες, εργοστάσια και άλλοι βιομηχανικοί κόμβοι παράγουν υψηλές συγκεντρώσεις ρύπων στις κυρίως γειτονιές της εργατικής τάξης όπου βρίσκονται. Ως αποτέλεσμα, αυτές οι κοινότητες πάσχουν από υψηλά ποσοστά άσθματος, αφήνοντάς τις πιο ευαίσθητες σε αναπνευστικούς ιούς. Στη Νέα Υόρκη, το Νότιο Μπρονξ έχει το υψηλότερο ποσοστό άσθματος στην πόλη και σχεδόν το 45% του πληθυσμού είναι κάτω από το εθνικό επίπεδο φτώχειας. Σε σύγκριση με την υπόλοιπη πόλη της Νέας Υόρκης, το Μπρονξ έχει επίσης το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από τον Covid-19.

Επιπλέον, μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι ο Covid-19 θα μπορούσε να συνδέεται με την παρουσία μικροσωματιδίων PM10 των οποίων η συγκέντρωσή θεωρείται ενδεικτική των επιπέδων ρύπανσης και συνδέονται με την εμφάνιση διαβήτη τύπου II, καρδιαγγειακών νοσημάτων, καρκίνου του πνεύμονα και γενικευμένης φλεγμονής. Ερευνητές, με έδρα σε αρκετά πανεπιστήμια σε όλη την Ιταλία, προτείνουν ότι ο ιός θα μπορούσε να διασκορπιστεί ευρύτερα σε σωματίδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Με άλλα λόγια, η ίδια η ατμοσφαιρική ρύπανση θα μπορούσε να είναι η αιτία για τη μεγαλύτερη εξάπλωση του ιού στον ατμοσφαιρικό αέρα.

Άλλωστε, μια ασθένεια, δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο γεγονός, αλλά μία σχέση: σχέση μεταξύ του οργανισμού, ενός ή περισσότερων παθογόνων, και του περιβάλλοντος που περικλείει αυτά τα δύο. Το περιβάλλον, είτε με τη μορφή του φυσικού περιβάλλοντος, είτε με την ειδική μορφή μιας ανθρώπινης κοινωνίας, αποτελεί σύστημα πολλών και διαφορετικών παραγόντων που ασκούν καθένας την ιδιαίτερή του πίεση (στρέσορες): των συνθηκών υγιεινής, των επιπέδων στρες και θορύβου, των ιδιαίτερων συνθηκών της εργασίας, των επιπέδων ρύπανσης, τραυματισμών, της κυκλοφορίας ασθενειών, επαφής με πηγές πρόκλησης ερεθισμών κ.ο.κ. Ακόμα κι αν καταγραφούν όλα αυτά τα στοιχεία, πρέπει να συναρτηθούν με όλους αυτούς τους παράγοντες που καθορίζουν τη δυνατότητα του οργανισμού (ή μιας κοινωνίας) να ανταπεξέλθει: ηλικία, φύλο, πρόσβαση σε δομές περίθαλψης, πρόσβαση σε υγιεινές συνθήκες διαβίωσης και διατροφής, υποκείμενα προβλήματα υγείας όπως παχυσαρκία ή πηγές χρόνιων φλεγμονών, δυνατότητα ελεύθερου χρόνου και διακοπών, κατάσταση της ψυχικής υγείας και πολλά ακόμα.

Ατμοσφαιρική ρύπανση: δείκτης ανθρώπινης δραστηριότητας και ταξικού προφίλ

Ένας δεύτερος κοινός παρονομαστής εμφανίζεται μόλις επαναφέρουμε στο μυαλό μας τους “στρέσορες” παραπάνω: πολλοί από αυτούς αποτελούν στοιχεία ισχυρά συνδεδεμένα με την ταξική ή/και την οικονομική ταυτότητα του ανθρώπου. Η υψηλή ρύπανση έχει γνωστές πηγές με οικονομικό ενδιαφέρον που σχετίζονται με τη σύγχρονη καπιταλιστική ανάπτυξη: πυκνή κυκλοφορία τροχοφόρων στα αστικά κέντρα, καύση υδρογονανθράκων για τις ενεργειακές ανάγκες περιοχών με πυκνή οικονομική ζωή, βαριά βιομηχανία ενέργειας ή μετάλλου κ.ο.κ. Ταυτόχρονα αποτελεί από μόνη της ένα βασικό παράγοντα επιβάρυνσης της υγείας, αλλά και μεγάλου αριθμού θανάτων. Ανεξαρτήτως πανδημίας, υπολογίζεται ότι το 9% των θανάτων σε παγκόσμιο επίπεδο οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 5 εκατομμύρια θανάτους το χρόνο.

Ενδεικτικό της συσχέτισης μεταξύ βιομηχανικής ανάπτυξης και ατμοσφαιρικής ρύπανσης, είναι πως η κάτοικοι των μεγάλων πόλεων της Κίνας, της Κορέας και άλλων ταχύτατα αναπτυσσόμενων χωρών της Ασίας, δεν ανακάλυψαν τώρα την μάσκα, αλλά ήταν στην καθημερινότητα τους καιρό τώρα. Οι φρενήρεις ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης αυτών των χωρών οδηγούν τους ανθρώπους των μεγα-πόλεων να ζουν μια ανυπόφορη ζωή από την ατμοσφαιρική ρύπανση. Στην καθημερινότητά τους και όχι μόνο σε κάποια έκτακτη συνθήκη.

Από την άλλη τα θλιβερά πρωτεία σε θανάτους (ανά 100.000 κατοίκους) με αιτία την ατμοσφαιρική ρύπανση, τα έχουν πάμφτωχες χώρες, συχνά με πολύ χαμηλό δείκτη βιομηχανικής ανάπτυξης, με πρώτο στη λίστα το Αφγανιστάν! Η αιτία είναι η τεράστια ενεργειακή φτώχεια για τα φτωχά λαϊκά στρώματα που οδηγεί ταυτόχρονα σε χρήση ρυπογόνων μορφών ενέργειας από καύση (από οτιδήποτε καίγεται…) σε εσωτερικούς χώρους για μαγείρεμα, θέρμανση κλπ. Για τον ίδιο λόγο, τα πρώτα θύματα αυτών των θανάτων είναι οι γυναίκες και τα παιδιά. Αντίστοιχα φαινόμενα επανεμφανίστηκαν άλλωστε και στην Ελλάδα μέσα στην οικονομική κρίση. Είναι σαφές ότι εκτός από τον “τρίτο κόσμο”, υπάρχει και ο “τέταρτος κόσμος”, εντός του πρώτου, των φτωχών και πολύ φτωχών μέσα στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, που βιώνει καθημερινά την ενεργειακή φτώχεια και την περιβαλλοντική υποβάθμιση, πράγμα που δεν μπορούν να αναδείξουν σε καμία περίπτωση οι στατιστικές.

Lockdown: μείωση των ρύπων αλλά τα αέρια του θερμοκηπίου αντέχουν

Οι επιπτώσεις του περιορισμού κυκλοφορίας φαίνεται να συμβαδίζουν με σαφή πτώση των επιπέδων ρύπανσης, όπως αυτά καταγράφονται τόσο από επίγειους σταθμούς φτιαγμένους για το σκοπό αυτό, όσο και από έμμεσες δορυφορικές μετρήσεις. Με την κατακόρυφη μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας σε περιοχές που αντιστοιχούν σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% παγκοσμίως, η ατμοσφαιρική ρύπανση στις πόλεις περιορίστηκε σημαντικά έστω και για μικρό χρονικό διάστημα.

Οι μεγαλουπόλεις ανάσαναν. Η ατμόσφαιρα στο Λονδίνο, μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, παρουσίασε σημαντική μείωση σε αέριους ρύπους εξαιτίας του μεγάλου περιορισμού των μετακινήσεων στους δρόμους της. Αυτό που κατά κύριο λόγο μειώθηκε, είναι το διοξείδιο του αζώτου, που παράγεται σε μεγάλες ποσότητες από την κίνηση των αυτοκινήτων.

Αντίστοιχα, σύμφωνα με το φετινό Δείκτη Ποιότητας Αέρα, οι πόλεις με ιστορικά υψηλά επίπεδα PM2,5 σημείωσαν δραματική πτώση της ρύπανσης: 44% στη Γουχάν, 54% στη Σεούλ και 60% στο Νέο Δελχί. Την εικόνα αυτή επιβεβαιώνουν και οι απεικονίσεις του Reuters, βασισμένες σε δεδομένα από την ομάδα Global Modeling and Data Assimilation της NASA για 11 μεγάλες χώρες παγκοσμίως.

Αυτή η βελτίωση της ποιότητας του αέρα, σύμφωνα με τη μελέτη του Κέντρου Ερευνών Ενέργειας και Αέρα (CREA), θα μπορούσε επίσης να αποτρέψει κι άλλες επιπτώσεις στην υγεία, συμπεριλαμβανομένου του εκτιμώμενου αριθμού 6.000 νέων κρουσμάτων άσθματος σε παιδιά και των 1.900 επισκέψεων στα τμήματα έκτακτων περιστατικών λόγω κρίσεως άσθματος. Ενώ, η ατμοσφαιρική ρύπανση σε όλο τον κόσμο μειώνει το προσδόκιμο ζωής κατά μέσο όρο τρία έτη σύμφωνα με άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα.

Κατά την ίδια περίοδο, η παγκόσμια εναέρια κυκλοφορία μειώθηκε κατά τουλάχιστον 60%. Σύμφωνα με μια πρόσφατη ανάλυση του Carbon Brief, η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να οδηγήσει στη μεγαλύτερη μείωση των εκπομπών ενός έτους από την καταγεγραμμένη ιστορία. Η πτώση αντιπροσωπεύει περίπου 2.000 μετρικούς τόνους διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό ισοδυναμεί με σχεδόν το 6% του αποτυπώματος άνθρακα του 2019. Πριν από το ξέσπασμα, οι εκπομπές εκτιμάται ότι θα αυξάνονταν ακόμη 1%, οπότε αυτή η αντιστροφή είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή.

Η φύση ανακατέλαβε το χώρο

Τα στοιχεία μέχρι στιγμής δείχνουν ότι όσο οι άνθρωποι ήταν κλεισμένοι στα σπίτια τους, η φύση απολάμβανε μια περίοδο χαλάρωσης, με μειωμένους ρύπους και γενικά λιγότερες εξωγενείς επεμβάσεις. Σε όλο τον κόσμο, η άγρια φύση βρήκε την ευκαιρία να εξερευνήσει τα μέρη που προηγουμένως είχαν καταλάβει οι άνθρωποι. Στους ερημικούς αυτοκινητόδρομους της Ινδίας εμφανίστηκαν βούβαλοι και τα δέντρα του Κολοράντο “κατέλαβαν” λιοντάρια. Ο αγριόχοιρος βρέθηκε ξανά στους δρόμους της Βαρκελώνης, ενώ οι αρουραίοι στη Νέα Υόρκη έγιναν κάπως πιο σίγουροι για την αναζήτηση τροφής. Η Washington Post ανέφερε ότι μια φυλή αιγών ξεπέρασε τους δρόμους της Ουαλίας ενώ στο Μεξικό, κροκόδειλοι που γενικά παραμένουν κρυμμένοι σε λιμνοθάλασσες βγήκαν στο ύπαιθρο σύμφωνα με αναφορές.

Βέβαια, μερικές από τις πρώτες ευρέως διαδεδομένες αναφορές σχετικά με την άγρια φύση που εμφανίστηκε σε κατοικημένες περιοχές αποδείχθηκαν ψευδείς, σύμφωνα με το National Geographic. Μια τέτοια ιστορία ανέφερε ότι μικροί ελέφαντες στην Κίνα έπιναν χυμό καλαμποκιού και πέθαναν σε ένα χωράφι, το οποίο μπορεί να έμοιαζε λογικό αυτή την περίοδο, αλλά ποτέ δεν συνέβη. Ή η απουσία σκαφών στα κανάλια της Βενετίας έφερε ισχυρισμούς για δελφίνια που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, αλλά οι εικόνες προέρχονταν από το νησί της Σαρδηνίας, περίπου 500 μίλια μακριά. Μπορεί, βέβαια, να μην υπάρχουν δελφίνια στη Βενετία, αλλά τα νερά έγιναν εκπληκτικά καθαρά, καθώς η έλλειψη γονδολών και άλλων σκαφών στο νερό δεν προκαλούσε ιζήματα.

Ποιο ήταν όμως το οικολογικό αποτύπωμα;

Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι μία σημαντική διαταραχή στην οικονομική δραστηριότητα αντανακλάται αμέσως στην εκπομπή ρύπων με άμεσες επιπτώσεις στη λειτουργία των οικοσυστημάτων, καθώς αυτοί αποτελούν εξαιρετικό δείκτη του τρόπου με τον οποίο ο καπιταλισμός οργανώνεται σε οικονομικό ιστό.

Ορισμένες από τις πρώτες μετρήσεις ενισχύουν τον ισχυρισμό αυτό. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Ερευνών Περβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) μελετώντας τις επιπτώσεις του lockdown στην Αθήνα παρουσιάστηκε μείωση στις συγκεντρώσεις των αέριων ρύπων που σχετίζονται με διεργασίες καύσης. Έτσι, τα οξείδια του αζώτου (NOx) που προέρχονται κυρίως από τις εκπομπές των αυτοκινήτων, μειώθηκαν κατά περίπου 45%, με τα επίπεδα του διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ2), που αποτελεί θεσμοθετημένο ρύπο, να μειώνονται κατά περίπου 35% ενώ, το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), που παράγεται από ατελείς καύσεις ορυκτών καυσίμων και βιομάζας, επίσης παρουσιάζει μείωση της τάξης του 30%.

Από την άλλη πλευρά, τα κύρια αέρια του θερμοκηπίου αποδεικνύονται περισσότερο σταθερά και ανθεκτικά, σχετιζόμενα περισσότερο με τη βιομηχανική δραστηριότητα που επηρεάστηκε λιγότερο. Το μεν διοξείδιο του άνθρακα (CO2), μειώθηκε κατά μόλις 1,2%, ενώ το μεθάνιο (CH4) παρουσιάστηκε αμετάβλητο, υποδηλώνοντας εκπομπές από διαφορετικές πηγές και ουσιαστικά πολύ μικρή εξάρτηση των εκπομπών του από την κυκλοφορία.

Αντίστοιχα είναι τα αποτελέσματα παγκοσμίως αποδεικνύοντας ότι η διάρκεια ζωής του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα είναι τεράστια και μια σύντομη “κοιλιά” δεν μειώνει τη συγκέντρωσή τους. Με λίγα λόγια, αυτή τη στιγμή μετράμε τα αποτελέσματα αυτών που κάψαμε τις προηγούμενες δεκαετίες και αυτά που καίμε σήμερα “πνίγουν” την ατμόσφαιρα του μέλλοντος. Χαρακτηριστικά, ο σταθμός της Μάουνα Λόα στη Χαβάη μέτρησε 417.1 ppm CO2 για τον μήνα Μάιο, την υψηλότερη μηνιαία μέτρηση που είχαμε ποτέ!

Grand Theft Europe!

Για ακόμα μια φορά το ζήτημα της καύσης ορυκτών καυσίμων σε σχέση με την περιβαλλοντική υποβάθμιση αναδεικνύεται σε σημείο – κλειδί. Από το 1958 η παρακολούθηση στο παρατηρητήριο Μάουνα Λόα στη Χαβάη έχει καταγράψει περίπου 30% αύξηση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Αυτό οφείλεται στις εκπομπές από την καύση ορυκτών καυσίμων, στην αποψίλωση των δασών και στην παραγωγή τσιμέντου. Μάλιστα, η αύξηση αυτή θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη αν δεν υπήρχαν οι φυσικές καταβόθρες (απορροφητήρες) άνθρακα όπως τα δάση, οι ωκεανοί και το έδαφος, που απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα με φυσικό τρόπο.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ακόμα και αν τηρούνταν οι δεσμεύσεις για τον περιορισμό των αερίων του θερμοκηπίου, θα οδηγούσαν σε άνοδο της μέσης θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς. Την ίδια στιγμή, μεγάλο κομμάτι της επιστημονικής κοινότητας προειδοποιεί ότι χρειάζονται άμεσα και δραστικά μέτρα, καθώς οποιαδήποτε άνοδος μεγαλύτερη από 1,5 βαθμούς θα είναι καταστροφική. Τα τέσσερα τελευταία χρόνια ήταν τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί, η αποψίλωση των δασών γίνεται με καταστροφικούς ρυθμούς, περίπου 1 εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση από τις αλλαγές στο κλίμα και την πολύμορφη ρύπανση, ενώ η ερημοποίηση εδαφών και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είναι πραγματικότητα.

Τα στοιχεία είναι αμείλικτα. Το πιο πλούσιο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει αποτύπωμα άνθρακα 175 φορές μεγαλύτερο από το φτωχότερο 10%. Επιπλέον, άνω του 70% των παγκόσμιων εκπομπών, από το 1988 μέχρι το 2017, προέρχονται από 100 μεγάλες εταιρείες, ενώ μόλις 25 ευθύνονται για το 50% των εκπομπών! Οι μεγάλες πολυεθνικές της ενέργειας (ExxonMobil, Shell, BP και Chevron) περιλαμβάνονται στην κατάμαυρη λίστα, μαζί με κρατικές εταιρείες της Κίνας, της Ρωσίας κλπ.

Στην Ευρώπη, το σύστημα εμπορίας ρύπων, ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, που τέθηκε σε ισχύ το 2005, αποδείχθηκε η απάτη του αιώνα. Το πλεόνασμα σε δικαιώματα ρύπων που είχαν χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, εξαγόταν σε ρυπογόνες εταιρείες στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη, οδηγώντας σε απάτη τύπου καρουζέλ με αποτέλεσμα την απαλλαγή των ενδοκοινοτικών συναλλαγών των εταιρειών αυτών από το ΦΠΑ.

Τι θα γίνει τώρα που επιστρέφουμε στο «business as usual»;

Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι αυτή η μεγάλη κρίση μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση από τη σκοπιά του περιορισμού της κλιματικής κρίσης και της μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου που ευθύνονται εν πολλοίς για την ατμοσφαιρική ρύπανση. Η πραγματικότητα ήδη διαψεύδει τις όποιες ελπίδες. Μάλιστα, υπολογίζεται ότι σε πιο μακροπρόθεσμη βάση, η κρίση του κορονοϊού μπορεί να επιφέρει, έμμεσα, ακόμα μεγαλύτερους κινδύνους για την ατμόσφαιρα του πλανήτη.

Τώρα που η απότομη διακοπή μεγάλου όγκου των οικονομικών και παραγωγικών δραστηριοτήτων φεύγει από τη μέση, η βιασύνη του καπιταλιστικού κέρδους να αναπληρώσει το χαμένο χρόνο, εκτός των άλλων, φέρνει σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα. Η ίδια η πραγματικότητα δείχνει ότι ακόμα και τα περιορισμένα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος που υιοθετούνταν πριν την κρίση του κορονοϊού, παραμερίζονται στο όνομα της ανάταξης της κερδοφορίας και της εξόδου από την ύφεση. Με άλλα λόγια, όσο πιο “επιθετική” είναι η επιστροφή στην “κανονικότητα” τόσο μεγαλύτερη είναι η έκρηξη αντιπεριβαλλοντικής ασυδοσίας.

Οι περιβαλλοντικές «εκπτώσεις» έχουν ήδη ξεκινήσει και τα πολυεθνικά μονοπώλια του σύγχρονου καπιταλισμού ετοιμάζονται για την «επόμενη μέρα». H Αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος (EPA) από την έναρξη της πανδημίας αποφάσισε την αναστολή επιβολής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Οι νέες οδηγίες επιτρέπουν στις εταιρείες να μολύνουν κατά βούληση, υπό την προϋπόθεση ότι μπορούν να αποδείξουν ότι είναι άμεσο αποτέλεσμα του κορονοϊού. Ακόμα και έτσι, δεν υπάρχει κανένα σύστημα στο οποίο το EPA μπορεί να διασφαλίσει ότι ο λόγος της μη συμμόρφωσης έχει να κάνει με τον κορονοϊό. Έτσι, στις ΗΠΑ, για όσο διάστημα ισχύουν οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν εξαιτίας της πανδημίας, οι μεγάλες επιχειρήσεις θα μπορούν λίγο – πολύ να κάνουν ό,τι θέλουν στο επίπεδο της καταστρατήγησης των περιβαλλοντικών περιορισμών.

Αντίστοιχα, στην Ελλάδα, η κυβέρνηση εν μέσω πανδημίας και καραντίνας, ψήφισε νέους νόμους για το Περιβάλλον και τον Τουρισμό φέρνοντας μιας μεγάλης κλίμακας υπερρύθμιση για τους επενδυτές και τις πράσινες μπίζνες του κεφαλαίου με πλήθος μέτρων «χαλάρωσης» της περιβαλλοντικής προστασίας με τη γενική λογική ότι η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί κάτι μεταξύ γραφειοκρατικής αγκύλωσης, ιδεοληψίας και προσκόμματος στην ανεμπόδιστη ανάπτυξη μέσω ιδιωτικών επενδύσεων. Έτσι, γεμίζει τη χώρα, ακόμα και σε προστατευόμενες περιοχές, με βιομηχανικές ΑΠΕ.

Οι ανάγκες του ανθρώπου και της φύσης πάνω από τα κέρδη του κεφαλαίου

Όλα δείχνουν ότι θα συνεχίσουν την ανεξέλεγκτη δράση τους αποδεικνύοντας ξεκάθαρα ότι για την αύξηση των εκπομπών του CO2, την τρύπα του όζοντος και την υπερθέρμανση του πλανήτη, υπεύθυνος είναι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, η πολιτική της καταστροφικής, ενεργοβόρας κερδοσκοπικής «ανάπτυξης» και η δήθεν “αναγκαιότητα” της συνεχούς καπιταλιστικής μεγέθυνσης των κυβερνήσεων των ΗΠΑ, των χωρών της Ε.Ε., της Κίνας, και των άλλων αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών.
Φαίνεται ότι δεν κατάλαβαν τίποτα από τον κορονοϊό. Για τη νεολαία και τον κόσμο της εργασίας, η επίθεση στο περιβάλλον δεν αποτελεί ακόμα ένα πρόβλημα, αλλά σχετίζεται άμεσα με την επιβίωσή του, με κάθε πτυχή της ζωής του. Tα αποτελέσματα της καταστροφικής τους ανάπτυξης χτυπάνε άνισα και ταξικά, με τις συνέπειές να θίγουν τα φτωχότερα στρώματα. Η υγεία του λαού και η προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι ξεχωριστά ζητήματα όπως ανορθολογικά ισχυρίζεται η κυρίαρχη αστική αφήγηση που τα απομονώνει και τα διαχωρίζει δήθεν για να τα επιλύσει. Σχετίζονται με την κλιματική κρίση της εποχής μας και την καπιταλιστική ανάπτυξη που φέρνει περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Η κλιματική αλλαγή, που ήδη εξελίσσεται σε κλιματική κρίση, είναι μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, η οποία προκαλείται όχι από τον «άνθρωπο» γενικώς και αορίστως αλλά από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής που προϋποθέτει επεκτεινόμενη παραγωγή, διαρκή οικονομική μεγέθυνση και αυξημένα κέρδη, αλλιώς βρίσκεται σε ύφεση ή και κρίση. Τα παραπάνω έρχονται σε αντίθεση με τα πεπερασμένα όρια των δυνατοτήτων του πλανήτη να παρέχει πρώτες ύλες και να απορροφά τα απόβλητα της παραγωγικής διαδικασίας. Καθώς η κλιματική αλλαγή οφείλεται στην υπερθέρμανση του πλανήτη, η οποία προκαλείται από τη συγκέντρωση αερίων του θερμοκηπίου στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, βασικότερη πηγή των οποίων είναι η χρήση ορυκτών καυσίμων, η μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα βασισμένο στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας με σεβασμό στη φύση και τον άνθρωπο είναι μία αναγκαιότητα.

Ουσιαστική απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο από ένα αντικαπιταλιστικό πρόγραμμα και ένα νέο πολιτικό εργατικό κίνημα, με την ανάπτυξη διεκδικήσεων για το περιβαλλοντικό ζήτημα ως στοιχείο της συνολικής αντικαπιταλιστικής πάλης, με ανεξάρτητες μορφές συγκρότησης και δράσης, που θα συνδέει τις διεκδικήσεις κατά της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο με το μέτωπο κατά της λεηλασίας της φύσης. Εκκινώντας από τη σύγκρουση με τις επιπτώσεις της κερδοφορίας του κεφαλαίου στη φύση και επιδιώκοντας τελικά συνολικά μια άλλη αρμονική σχέση ανθρώπου-φύσης. Mε στόχους ουσιαστικής μείωσης της εκπομπής αέριων ρύπων σε ρήξη με τις πολιτικές εμπορευματοποίησης του περιβάλλοντος (εμπόριο ρύπων, εμπορευματοποίηση φυσικών πόρων κ.ά) της ΕΕ και των διεθνών καπιταλιστικών οργανισμών. Για μια συνολικά διαφορετική προοπτική σε ένα άλλο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, μια σύγχρονη κομμουνιστική προοπτική.

Βιβλιογραφία

https://www.bbc.com/news/health-52351290
https://www.theguardian.com/environment/2020/apr/07/air-pollution-linked-to-far-higher-covid-19-death-rates-study-finds
https://www.theguardian.com/environment/2020/apr/20/air-pollution-may-be-key-contributor-to-covid-19-deaths-study
https://www.who.int/docs/default-source/sri-lanka-documents/what-is-coronavirus-english.pdf?sfvrsn=a6b21ac_2
https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
Rajagopalan S., Brook R., D. (2012). Air pollution and type 2 diabetes: mechanistic insights. Diabetes. doi:10.2337/db12-0190
Iii, C.A. (2002). Lung Cancer, Cardiopulmonary Mortality, and Long-term Exposure to Fine Particulate Air Pollution. Jama. doi:10.1001/jama.287.9.1132
Zeka, A., Sullivan, J. R., Vokonas, P. S., Sparrow, D., & Schwartz, J. (2006). Inflammatory markers and particulate air pollution: characterizing the pathway to disease. International Journal of Epidemiology, 35(5), 1347–1354. doi: 10.1093/ije/dyl132
Ogen, Y. (2020). Assessing nitrogen dioxide (NO2) levels as a contributing factor to coronavirus (COVID-19) fatality. Science of The Total Environment, 726, 138605. doi: 10.1016/j.scitotenv.2020.138605
Wu, X., Nethery, R. C., Sabath, B. M., Braun, D., & Dominici, F. (2020). Exposure to air pollution and COVID-19 mortality in the United States. doi: 10.1101/2020.04.05.20054502
Conticini, E., Frediani, B., & Caro, D. (2020). Can atmospheric pollution be considered a co-factor in extremely high level of SARS-CoV-2 lethality in Northern Italy? Environmental Pollution, 114465. doi: 10.1016/j.envpol.2020.114465
http://www.simaonlus.it/wpsima/wp-content/uploads/2020/03/COVID19_Position-Paper_Relazione-circa-l%E2%80%99effetto-dell%E2%80%99inquinamento-da-particolato-atmosferico-e-la-diffusione-di-virus-nella-popolazione.pdf
Soldin, O. P., & Mattison, D. R. (2009). Sex Differences in Pharmacokinetics and Pharmacodynamics. Clinical Pharmacokinetics, 48(3), 143–157. doi: 10.2165/00003088-200948030-00001
“Contribution of industry to pollutant emissions to air and water” έκθεση για τις ανάγκες της Κομισιόν, Σεπτέμβριος 2014, https://circabc.europa.eu/sd/a/c4bb7fee-46df-4f96-b015-977f1cca2093/Contribution%20of%20Industry%20to%20EU%20Pollutant%20Emissions-AMEC%20Final%20Report%2013298i5.pdf
Garavaglia, L. (2014). The distribution of advanced business services in Northern Italy: towards a polycentric metropolis model? Métropoles, (14). doi: 10.4000/metropoles.4889
https://www.nytimes.com/interactive/2020/03/15/business/economy/coronavirus-worker-risk.html
https://contropiano.org/news/politica-news/2020/03/18/la-sporca-coscienza-dei-padroni-0125442
https://aqicn.org/map/italy/
https://www.esa.int/ESA_Multimedia/Videos/2020/03/Coronavirus_nitrogen_dioxide_emissions_drop_over_Italy
https://www.nytimes.com/interactive/2020/climate/trump-environment-rollbacks.html
https://projects.iq.harvard.edu/covid-pm/home
https://www.weforum.org/agenda/2020/04/link-between-air-pollution-covid-19-deaths-coronavirus-pandemic/
https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.04.05.20054502v2
https://www.theguardian.com/environment/2020/apr/07/air-pollution-linked-to-far-higher-covid-19-death-rates-study-finds
https://www.bbc.com/future/article/20200427-how-air-pollution-exacerbates-covid-19
https://thefigurehead.co.uk/2020/04/24/coronavirus-economic-shutdown-isnt-enough-to-stop-climate-change/
https://www.carbonbrief.org/analysis-coronavirus-set-to-cause-largest-ever-annual-fall-in-co2-emissions
https://ici.radio-canada.ca/nouvelle/1697891/covid-19-pollution-atmosphere-winnipeg-manitoba
https://www.the-scientist.com/news-opinion/with-humans-indoors-animals-go-wild-67434
https://www.weforum.org/agenda/2020/04/coronavirus-covid19-air-pollution-enviroment-nature-lockdown/
https://www.ft.com/content/21f4ff6f-57ac-43cc-ae5b-602a127553de
https://www.bbc.com/future/article/20200427-how-air-pollution-exacerbates-covid-19
https://unctad.org/en/pages/newsdetails.aspx?OriginalVersionID=2333
https://time.com/5812741/air-pollution-coronavirus/
https://www.washingtonpost.com/gdpr-consent/?next_url=https%3a%2f%2fwww.washingtonpost.com%2fworld%2fthe_americas%2fcoronavirus-wild-animals-wales-goats-barcelona-boars-brazil-turtles%2f2020%2f04%2f14%2f30057b2c-7a71-11ea-b6ff-597f170df8f8_story.html
https://www2.iqair.com/sites/default/files/documents/REPORT-COVID-19-Impact-on-Air-Quality-in-10-Major-Cities_V5.pdf?_ga=2.243813445.1303574224.1587559320-489020689.1587559320
http://www.noa.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=2079:covid-19-3&catid=106:deltia-typou&lang=el&Itemid=428